Fundacja , której celem jest miedzy innymi rozwijanie kontaktów i współpracy między społeczeństwami oraz inicjowanie rozwiązań na rzecz solidarności i pokojowego współistnienia , a w szczególności wyznawcami różnych religii i kultur, chce podjąć projekt mający na celu popularyzację idei dialogu pomiędzy mieszkańcami Ukrainy i Polski oraz mniejszościami narodowymi na terenie Polski. Nazwa projektu mówi o granicy kultur wschodu będącej pod wpływami Bizancjum a Zachodem z jego wpływami rzymskimi. Różne dziedzictwo kulturowe i różna religia od zawsze się ścierały ale i bardzo przenikały. Dlatego ważne jest aby mówić o wspólnym sąsiedztwie , o pojednaniu i wspólnym dziedzictwie, którego nie wolno zaprzepaścić.
Cele naszego Projektu:
Dokumentacja Poloniki – Powstania styczniowe i listopadowe. Tablice upamiętniające Polaków mieszkających na terenach zachodniej i wschodniej Ukrainy. Antoniny Potockich oraz starych polskich rodów.
Archiwizacja polskich księgozbiorów.
Dokumentacja świadectw uratowanych Polaków przez Ukraińców .
Seminaria naukowe poświęcone wspólnej historii i problematyce współistnienia. Podniesienie świadomości po obu stronach granicy polsko ukraińskiej. Sympozja o tolerancji , poszerzenie wiedzy historycznej obu państw. Filmy historyczne o wspólnym sąsiedztwie ze szczególnym naciskiem na odbiorców ukraińskich. Zadbanie o zabytki kultury wschodniej ( cerkwie) na terenie Polski oraz o kościoły katolickie na terenie Ukrainy. Ukazanie tradycji religijnych i świeckich, poprzez wydawnictwa i filmy. (Pokazanie obrządków również o wspólnych korzeniach.)
Zapraszanie do dyskusji i współpracy historyków z Ukrainy i z Polski.
Założenie portalu „ Na granicy kultur” gdzie będą bieżące informacje o działalności projektu jak również możliwość zapoznania się z relacjami i świadectwami ludzi, którzy wspólnie wycierpieli i przeszli ciężkie chwile .
Ponieważ świadomość społeczna i historyczna po obu stronach granicy jest bardzo słaba projekt powinien rozpocząć się jak najszybciej aby zbyt radykalne spojrzenie na wspólne sprawy nie oddaliło od siebie tych dwóch narodów. Brak zainteresowania i poszanowania zabytków po obu stronach nie jest do przyjęcia w Europie , w której szczególne miejsce zajmują wartości historyczne każdego narodu. Skupienie się na dobrych relacjach i spotkanie się z ostatnimi świadkami tragicznych wydarzeń drugiej wojny światowej pomoże zbudować pomost między relacjami Polaków i Ukraińców.
Mimo wielu stereotypów po obu stronach Fundacja projektem ” Na granicy kultur- z jednego strumienia” pragnie zaprosić do wspólnej dyskusji Polaków i Ukraińców.
Nazwa projektu jest w części zaczerpnięta z książki wydanej w 1905 roku pod tytułem „ Z jednego strumienia” , która zawiera 16 nowel różnych autorów pochodzących z różnych kultur i religii.
Cytat ze wstępu napisanego przez Elizę Orzeszkową:
Jest to jeden z tych strumieni, którymi płynie życie ludzkie.
Bardzo rozmaitymi są te strumienie, którymi płynie życie ludzkie (…).
Słyszę wołania: „Strumień ten jest mętny”.
Nie przeczę. Jest on mętnym, ponieważ jest ludzkim. Nic z tego, co jest ludzkim, nie jest doskonale czystym (…).
To jedna prawda, w której, jak się zdaje, tkwi klucz do zagadki ciemnego nieszczęścia ludzkości. Ale obok niej istnieje prawda druga, wnosząca światło w ciemność, nadzieję w nieszczęście.
Jeżeli żaden strumień życia ludzkiego nie płynie czystym kryształem, to żaden również nie toczy na swych falach samych tylko mętów. W każdym, fale kryształowe pobłyskują ziarnkiem złota, odbiciem lazuru niebieskiego, perłą, lub nad perłę drogocenniejszą łzą*.”
Chcielibyśmy zacząć nasz projekt od wsparcia akcji ratującej Cerkiew pw. Św. Michała Archanioła w Bystrem. Organizatorami niniejszej akcji są osoby niezależne, miłośnicy bieszczadzkiej kultury i historii, którym po prostu zależy na uratowaniu tej wyjątkowej świątyni. Fundacja ma nadzieję ,że uda się jej pomóc w dofinansowaniu ratowania cerkwi.
Poniżej krótka informacja o świątyni.
Najstarsza wzmianka o istnieniu popostwa w Bystrem, a co za tym idzie i cerkwi, pochodzi z 1607 roku. W 1681 r. zbudowano kolejną świątynię, a popostwo uposażone było 1 łanem ziemi. Obecną cerkiew pw. św. Michała Archanioła wzniesiono (w miejscu poprzedniej) w latach 1901-1902 w narodowym stylu ukraińskim.
Świątynia jest orientowana, drewniana, trójdzielna o konstrukcji zrębowej. Do pre- zbiterium zamkniętego – podobnie jak boczne nawy – trójbocznie przylegają dwie zakrystie. Babiniec na rzucie kwadratu obiega nadwieszony chór wpuszczony w nawy poprzeczne. Całość na osi wzdłużnej przykryta jest trzema sferycznymi kopułami, a na- wy boczne stropami. Kopuły i dachy wielopołaciowe nad ramionami transeptu pobite są blachą. Blacha pokrywa także kryty pierwotnie gontem wydatny daszek okapowy. Każda część świątyni zwieńczona jest wieżyczkami z pozornymi latarniami, cebulkami i kuty- mi krzyżami. Przed głównym wejściem szeroki stopień schodów tworzy płyta nagrobna prawdopodobnie z 1743 r. ze słabo widocznym tekstem pisanym cyrylicą.
W 1927 roku odnowiono w cerkwi ikonostas i prezbiterium. Murowaną, dwu- kondygnacyjną dzwonnicę bramową wybudowano obok świątyni w 1939 r. W 1951 roku obiekt podobnie jak w Michniowcu i Lipiu został pozostawiony z pełnym wyposażeniem wnętrza.
po przyjeździe nowych mieszkańców podjęto próbę adaptacji cerkwi na kościół. Odbyły się tu kilka razy msze po czym władze ich zakazały. Powoli rozpoczął się proces dewastacji i rozkradania co cenniejszych przedmiotów. Część wywieźli funkcjonariusze UB, czego świadkami byli mieszkańcy wsi. W 1962 r. pozostałe jeszcze eksponaty zostały wywiezione do Muzeum – Zamku w Łańcucie.
Od lat 50. XX wieku cerkiew nie pełni funkcji sakralnych. 18 marca 1970 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod numerem: A-318. Obecnie znajduje się tu lapidarium krzyży i przedmiotów kultu religijnego. Świątynia jak i pobliski cmentarz są pod opieką Bieszczadzkiego Oddziału TOnZ.
Z pierwotnego wyposażenia w cerkwi pozostało niewiele: rama ikonostasu, pre- stoł oraz mocno zniszczone tabernakulum. Część znajduje się obecnie w Muzeum-Zamku w Łańcucie. Są to ikony, krucyfiks procesyjny, feretron, figurka Matki Bożej z Dzieciątkiem, trzon lichtarza paschalnego, kilka krzyży.
Фонд Анни Вальчик – Проект „Пограниччя культур – з одного потоку”
Фонд, метою якого є розвиток контактів та співпраці між суспільствами, ініціювання рішень, сприюячих солідарності та мирному співіснуванню між представниками різних релігій та культур. Фонд планує започаткувати проект, спрямований на популяризацію ідеї діалогу між жителями України та Польщі а також національними меншинами Польщі. Назва проекту розповідає про пограниччя культур Сходу під впливом Візантії та Заходу з його римськими впливами. Відмінна культурна спадщина та релігія завжди стикалися і взаємно проникали в себе. Тому важливо говорити про спільне сусідство, про примирення та спільну спадщину, яку не можемо втратити.
Мета нашого проекту:
Документація поляків поза Польщею – Січневе та Листопадове повстання, меморіальні місця поляків на території західної та східної України, Антоніни Потоцької та інших старовинних полських родин, турбота про польські памятки, архівування польських книгозбірень, документація спогадів врятованих українцями поляків.
Наукові конференції про спільну історію та проблематику спільного існування. Сприяння зросту свідомості з обох сторін польсько-українського кордону. Конференції на тему толерантності, поширення історичного знання двох держав. Історичні фільми про спільне сусідство з особливим наголосом на українського реципієнта. Турбота про памятки східної культури та римсько-католицькі костели на території України. Показ релігійних та світських традицій за допомогою книжкових видань та фільмів, з особливою увагою до обрядів зі спільним корінням.
Запрошування до дискусії та співпраці істориків з України та Польщі.
Створення порталу „Пограниччя культур”, де будуть знаходитися актуальні інформації про діяльність проекту а також існуватиме можливість ознайомлення зі спогадами та свідченнями людей, які разом страждали та пережили важкі часи.
Тому що суспільна та історична свідомість з обох сторін кордону дуже слабка, проект повинен початися як найшвидше, щоб націоналістичний погляд на спільні справи не віддалив від себе два народи. Брак зацікавлення та пошани для памяток є не прийнятним у Європі, де особливе місце займають історичні цінності кожної нації. Зосередження на добрих відносинах та зустріч з останніми свідками трагічних подій Другої Світової війни допоможе збудувати платформу між відносинами поляків та українців.
Незважаючи на багато стереотипів з обох сторін, наш фонд за допомогою проекту „Пограниччя культур – з одного потоку” бажає запросити до спільної дискусії поляків та українців.
Назва проекту частково почерпнута з книги, виданої у 1905 році – „З одного струменя”, складена з 16 новел різних авторів різних культур та релігій.
Цитата зі встуру написаного Елізою Ожешко:
Це один з цих струменів, якими плине людське життя.
Дуже розмаїті ці струмені, якими плине людське життя (…).
Чую крики: „Струмінь мутний”.
Не заперечую. Мутний, тому що людський. Ніщо людське, не є досконало чисте (…).
Це одна правда, в якій, здається, лежить ключ до загадки темного нещастя людства. Але біля неї існує правда друга, яка вносить світло у темряву, надію у нещастя.
Якщо ні один струмінь людського життя не пливе чистим кристалом, також жоден не несе на своїх хвилях одного лише бруду. У кожному струмені кришталеві хвилі поблискують зерном золота, відбиваються синявою неба або дорожчою за всі перли сльозою ”
Ми хочемо започаткувати наш проект підтримкою акції врятування церкви святого Архангела Михайла у місцевості Бистре. Організатори акції – незалежні особи, шанувальники культури та історії Бескидів-Бещад, яким просто важливо рятувати цю виняткову святиню. Фонд має надію, що буде можливо допомогти до фінансуванню церкви.
Нижче коротка інформація про церкву:
Найстаріша згадка про існування парафії і, очевидно, церкви, у Бистрому, походить з 1607 року. У 1681 році побудовано наступну святиню, а парафія була власником 1 лана землі. Теперішню церкву святого Архангеля Михайли побудовано (на місці попередньої) в роках 1901-1902 у народному українському стилі.
Святиня орієнтована, дерев’яна, тридільна, зрубної конструкції. До замкненої презбитерії прилягає дві сакристії. Бабинець у формі квадрату охоплює надвісні хори, впущені в поперечний неф. Цілість споруди увінчана трьома сферичними куполами, а бічні нефи – меншими куполами. Куполи і дах покриті бляхою. Бляха також вкриває попередньо покритий гонтом дашок. Кожна частина святині увінчана маленькими вежами з ліхтарями, «цибульками» та кованими хрестами. Перед головним входом широкий вхідний ступінь утворює надгробна плита, вірогідно, з 1743 року зі слабко видним кириличним текстом.
1927 року в церкві відновлено іконостас і вівтарну частину. Поруч церкви у 1939 році зведено двоповерхову дзвіницю. У 1951 році церква, аналогічно,як у Ліпю і Міхновцю, залишена з цілісним облаштуванням. Після приїзду нових мешканців зроблено спробу переробити церкву на костел. Кілька разів тут відбувалися меси, доки не були заборонені владою. Поступово розпочалося нищення церкви і розкрадання цінностей. Частину майна вивезли службовці Уряду Безпеки, свідками чого були жителі села. 1962 року залишки церковного начиння було вивезено до Замку-музею в Ланцуті.
Від 50-х років ХХ століття церква не виконує сакральних функцій. 18березня 1970 року її внесено в реєстр памяток під номером А-318. Зараз тут знаходиться лапідарній хрестів і предметів релігійного вжитку. Сама церква та недалекий цвинтар знаходяиться під опікою Бескидського відділення Товариства Охорони Пам’яток.
З первісного оздоблення залишилося небагато: рама іконостасу, престіл та сильно знищене табернакулум. Частина знаходиться в замку-музеї в Ланцуті – ікони, процесійне розпяття, фігурка Матері Божої з немовлям Ісусом, кілька хрестів.
Dlaczego Fundacja podjęła się sponsorowania wystawy fotograficznej ratującej Cerkiew w Bystrem.
„Co się stanie z cerkwią po jej wyremontowaniu, jaki będzie cel jej dalszego istnienia, skoro nie ma w pobliżu wiernych, by z niej korzystać na co dzień? Bez względu na to jak dużo czasu będzie wymagać remont i dalsza opieka nad cerkwią, jej użytkownikiem i bezpośrednim administratorem na pewno pozostanie Bieszczadzki Oddział TOnZ. To rzecz bardzo ważna, bo takie obiekty nie mogą zostać bez użytkownika. Trudno na razie deklarować jakiekolwiek szczegóły, ale pomysłów na zagospodarowanie obiektu może być całkiem sporo. Cerkiew na pewno nie będzie stała bez użytku. Będzie to zabytek żywy, otwarty dla zwiedzających. Różnej formy inicjatywy też zapewne będą mogły korzystać ze świątyni. Generalnie rzecz ujmując, cerkiew najpewniej będzie łączyć w sobie trzy funkcje: sakralną, muzealną i kulturalną.
Funkcja sakralna będzie mogła dotyczyć organizacji okazyjnych nabożeństw, tak jak to ma miejsce na przykład w Łopience. Pamiętajmy, że cerkiew w Bystrem nie została nigdy zdesakralizowana i wciąż może pełnić funkcje religijne. Dziś jest to niemożliwe ze względu na ryzyko katastrofy budowlanej, które realnie ciąży nad cerkwią. O ile uda się temu zapobiec, wydarzenia sakralne będą mogły odbywać się w duchu ekumenicznym – świątynia będzie otwarta dla wszystkich wiernych, nie tylko wyznania grekokatolickiego.
Funkcja muzealna będzie dotyczyć prowadzonych wewnątrz ekspozycji. Dziś zwiedzający mogą oglądać resztki kultury materialnej dawnych mieszkańców oraz pozostałości po zniszczonych cerkwiach i krzyżach przydrożnych, których nazbierało się całkiem sporo przez ostatnie 25 lat. Ta ekspozycja bez wątpienia będzie dalej prowadzona, być może okazyjnie uzupełniana o jakieś fotografie, obrazy… Poza tym wszyscy mamy nadzieję, że kiedyś uda się odtworzyć cerkiewny wystrój wnętrza oraz uzupełnić ikonostas o kopię znanych ikon, które ocalały i obecnie znajdują się w Łańcucie. Przywrócony wystrój będzie ekspozycją sam w sobie, podobnie jak zachowane ikonostasy w innych świątyniach. Przy realizacji tej funkcji obiektu, być może będą prowadzone każdorazowe opłaty za wstęp. System ten sprawdza się doskonale chociażby na niedalekiej Słowacji. Fundusze w ten sposób zebrane pomogłyby utrzymać świątynię w należytym porządku.
Funkcja kulturalna będzie mogła być związana z organizacją różnej natury działań – wieczorki poetyckie, recitale, wykłady, warsztaty fotograficzne… Wszystko zależeć będzie od zapotrzebowania i woli osób zainteresowanych taką aktywnością. Kilka razy już się do nas zgłaszano w tej sprawie, ale póki cerkiew nie zostanie kompleksowo wyremontowana, takie inicjatywy również muszą poczekać.
Ostateczne decyzje w zakresie wykorzystywania cerkwi będą leżeć w gestii TOnZ, tak jak kwestie pobierania ewentualnych opłat. Być może po drodze pojawią się jeszcze jakieś dodatkowe pomysły. Wszystko zależy od tego, czy tę świątynię w ogóle uda się uratować, a to z kolei związane jest z funduszami jakie uda się pozyskać, co w chwili obecnej jest sprawą priorytetową. Jedno jest pewne – nie spoczniemy, póki cerkiew nie odzyska swej dawnej świetności. Jak to się już stanie, będziemy pomagać Towarzystwu realizować wszelkie założenia jej użytkowania. Póki co trudno zapewniać o czymkolwiek oprócz tego, że Cerkiew w Bystrem z pewnością pozostanie święta, ale nie będzie też miejscem całkiem pustym, ani ciągle zamkniętym”
( tekst ze strony www.cerkiewwbystrem.pl )
